Zygmunt (Józef) Menkes (1896–1986)
Mniszka, 1921
pastel, kredka na tekturze
Prezentowana praca stanowi niezwykle rzadki przykład wczesnej twórczości Zygmunta Menkesa – jednego z najwybitniejszych artystów kręgu École de Paris, ucznia Jacka Malczewskiego i członka słynnej grupy artystycznej „Nowocześni”.
Jest to wczesny portret Zygmunta Menkesa sprzed tzw. „okresu paryskiego”. Artysta początkowo używał imienia Józef (sygnatura JMenkes ) i pod tym imieniem wymieniany jest, m.in. w lwowskich katalogach wystawy Koła Miłośników Sztuki Żydowskiej w 1920 czy Salonu Wiosennego TPSP w 1932 roku. Jego ówczesna twórczość obejmowała portrety i motywy rodzajowe, a także kwiaty i pejzaże. Praca pochodzi z okresu studiów na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W tym czasie dorabiał sobie portretowaniem. Znanych jest tylko kilka prac Menkesa z roku 1921 . Kompozycja przedstawiająca skupioną postać kobiety (prawdopodobnie mniszka/zakonnica) – ascetyczną, wyciszoną, o niemal ikonowym charakterze – zdradza fascynację młodopolską tradycją ekspresyjnego portretu. Zarazem wyraźnie sygnalizuje rodzącą się indywidualną wrażliwość artysty: syntetyczne modelowanie bryły, świadomie uproszczona forma szaty oraz skupienie na psychice modela zapowiadają późniejsze poszukiwania formalne Menkesa, które w pełni ujawnią się w jego dojrzałym, paryskim okresie twórczości. Kompozycja figuralna (plan obrazu) ma sporo wspólnego z późniejszymi abstrakcyjnymi dziełami malarza. Znanych jest zaledwie kilka prac artysty z 1921 roku. „Mniszka” jest jednym z wyjątkowo rzadkich dzieł pochodzących z tej fazy biografii twórczej – zanim Menkes związał się z paryską bohemą, kręgiem Marcoussis’a, Kislinga i Soutine’a. W warstwie formalnej dzieło ukazuje już cechy charakterystyczne jego późniejszej sztuki: wyczucie rytmu linii, emocjonalną aurę przedstawienia oraz dążenie do ekspresji poprzez uproszczenie. Praca ma nie tylko wysoką wartość artystyczną i historyczną, ale również kolekcjonerską – wczesne prace Menkesa pojawiają się na rynku dzieł sztuki wyjątkowo rzadko, a ich obecność w obiegu muzealnym jest ograniczona. „Mniszka” stanowi więc ważny dokument rozwoju jednego z najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów działających na emigracji w XX wieku.
Proweniencja: prywatna kolekcja w Wiedniu
Biografia:
Zygmunt Menkes (Lwów 1896 - Riverdale, Nowy Jork 1986) naukę malarstwa rozpoczął pod kierunkiem Kazimierza Sichulskiego w lwowskiej Szkole Przemysłu Artystycznego. Następnie, w latach 1919-1922 studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych u Wojciecha Weissa. W młodości związany był z ruchem syjonistycznym. Od wczesnych lat młodzieńczych utrzymywał się z prac konserwatorskich w kościołach i malowania (chrześcijańskich) obrazów religijnych. W roku 1922 wyjechał do Berlina, gdzie poznał Aleksandra Archipenkę i korzystał z jego wskazówek. Od roku 1923 stale przebywał w Paryżu. Związany ze środowiskiem artystów École de Paris, przyjaźnił się, m.in. z E. Zakiem i M. Chagallem. Uczestniczył w Salonach Jesiennych, Niezależnych i Tuileries, wystawiał w wielu galeriach paryskich. Często przyjeżdżał do kraju; był członkiem lwowskiego ugrupowania Nowa Generacja i krakowskiego Zrzeszenia Artystów Plastyków Zwornik, uczestniczył w wystawach we Lwowie i w Warszawie. Wiele podróżował, m.in. w 1928 był w Berlinie, a w 1935 w Hiszpanii (razem z A. Nachtem-Samborskim). W 1935 wyjechał do Nowego Jorku, gdzie osiadł na stałe i gdzie w 1936 miał wystawę indywidualną. Przez lata współpracował z tamtejszymi galeriami sztuki i wykładał w Art Students League. Malował portrety, akty, kompozycje figuralne, martwe natury i pejzaże, a po 1940 także obrazy nawiązujące do martyrologii Żydów. Jego malarstwo ulegało różnym przemianom stylistycznym. W okresie paryskim obrazy artysty bliskie były nurtom ekspresjonizmu i fowizmu. W okresie powojennym ograniczał kolorystykę, wprowadzał mocną linię konturu, bogatą fakturę, a z czasem także coraz wyraźniejszą geometryzację form.
